بررسی کاربرد تئوری شکاف و فلسفه یین و یانگ در هنر رزمی  وو وی کونگ فو

انسان همواره با تلاشی خستگی ناپذیر رو به سوی کمال خویش دارد و عقاب خیال و اندیشه خود را تا دورترین نقاط افلاک و کائنات به پرواز در می آورد و دل هر ذره را می شکافد تا به جهانی از ناشناخته ها دست یابد و هستی را زیر سیطره قدرت خویش کشد. تامل در موجودات و رویدادهای جهان هستی سبب می گردد تا انسان پرده از رموزی که به واقع رموز نیستند بلکه واقعیت هایی اندکه برای ظهور خویش نیاز به چشم دل دارند و به سادگی از منظر افکار برخی اشخاص گذر می کنند، بردارد و نبوغ و ابتکار خلق نموده و جهان پیرامون خویش را ژرف گونه بنگرد.

هر پدیده زیبا در طبیعت می تواند :1 از نگاه هنری و  :2 از دید ریاضی و نظم منطقی مورد توجه قرار بگیرد. ریاضی و فیزیک  اساس و بنياد اكثر علوم طبيعي است و در زمينه هاي گوناگون علمي كاربرد دارد. هنر و ریاضی همانند یکدیگرند، زیرا در هر دو مفاهیم تناسب، تقارن و توازن نقش مهمی دارند. مفاهیم سطح و حجم چه در ریاضی و چه در هنر بسیار مورد استفاده قرار می گیرند. ورزش نيز از اين قاعده مستثني نبوده و بدون استفاده از قوانين ریاضی و فیزیک هيچ يك از فرآيندهاي ورزشي قابل تجزيه و تحليل نيست.

هنر رزمی و ریاضیات نیز همانند یکدیگرند، زیرا در هر دو مفاهیم تناسب، تقارن و توازن نقش مهمی دارند. بنابراین فنون رزمی نیز بایستی همچون تمامی پدیده ها در هماهنگی کامل و سازگار با یکدیگر و مبتنی بر قوانین علمی باشند.

" رودن مجسمه ساز مشهور فرانسوی می گوید:

من یک رویاپرداز نیستم بلکه یک ریاضیدان هستم. مجسمه های من تنها به خاطر این خوب اند که ساخته و پرداخته ی اندیشه ی ریاضی اند.

تکنیک ها و تاکتیک های هنر وو وی کونگ فو نیز بر پایه ی تصادف شکل نگرفته اند بلکه نظم و انضبات جهانی که بر پایه ی قوانین ریاضیست در طراحی آنها دخیل بوده است.

در این مقاله به بررسی کاربرد تئوری شکاف و فلسفه یین و یانگ در هنر رزمی  وو وی کونگ فو و وابستگی این دو مقوله با یکدیگر و ارتباط آنها با هم پرداخته می شود. امید است که مطالب عنوان شده بتواند برای خوانندگان عزیز مفید واقع گردد.

تئوری شکاف:

برای درک تئوری شکاف ابتدا به بررسی واضح ترین شکلی که این مهم را بیان می دارد می پردازیم.

مثلث:

مثلث دارای سه ضلع و سه زاویه مساوی و یا نامساوی است. هنگامی که این شکل بر سطح قاعده اش قرار بگیرد پایدارترین شکل هندسی است و مثل یک کوه استوار به نظر می رسد.

مثلث به واسطه زوایای تندی که دارد سطحی مهاجم و شکلی ستیزنده ایجاد می کند که همواره در حال تحول و پویایی است.

در فعالیت های عمرانی (ساخت و طراحی سازه‌های بزرگ مانند پل یا ساختمان) ، اسکلت ها معمولاً به صورت خرپا یا یک سری تیر متصل به هم ساخته می‌شوند. هدف یک مهندس طراحی خرپایی است که تا حدودی انعطاف پذیر باشد اما تحت نیروهای بسیار قوی نیز نشکند.

لذا مهندسین نحوه‌ی اعمال نیروهایی از جمله گرانش، تنش‌های کششی و فشاری و گشتاور بر روی سازه را در نظر می گیرند.گرانش به طور پیوسته اجسام (به خصوص اجسام سنگین) را به سمت زمین می‌کشد. به عنوان مثال وزن اتومبیل‌هایی که از روی یک پل عبور می‌کنند می‌تواند سبب ایجاد تنش کششی یا فشاری وارد بر سازه شود و در صورتی که طراحی سازه صحیح نباشد، سبب شکست آن شود. سازه‌هایی که مهندسین طراحی می‌کنند همچنین باید توان تحمل گشتاور را داشته باشند.

بنابراین انتخاب طراحی دارای خرپای مثلثی به دلیل قوی‌تر بودن ارجح تر است. اتصالات در این خرپا طوری کنار هم قرار می‌گیرند که با کشش و فشار هیچ کدام نمی‌چرخند. دلیل این اتفاق مبحثی به نام درجه‌ی آزادی است. خرپای مربعی یک درجه‌ی آزادی دارد، به این معنا که می‌تواند در یک جهت حرکت کند. در مورد خرپای مربعی حرکت چرخشی خرپا می‌تواند از شکل مربع به متوازی‌الاضلاع در بیاید. تنها راه جلوگیری از چرخش اتصالات خرپای مربعی این است که اتصالات بسیار بسیار قوی شوند. با این اوصاف خرپای مثلثی درجه‌ی آزادی صفر دارد و تمام اتصالات آن ثابت و بدون چرخش هستند. بدین ترتیب سازه‌ای که دارای خرپاهای مثلثی باشد دچار چرخش یا تغییر فرم نمی‌شود؛ حتی اگر اتصالات آن چندان قوی هم نباشد. بنابراین اشکال و اجسام مثلثی بواسطه زوایای شکافنده ای که در اضلاع خود دارند می توانند نیروی بیشتری را در مقایسه با اجسام و اشکالی که این خاصیت را ندارند خنثی نموده و جهت نیرو را منحرف نمایند و دارای استحکام داخلی بیشتر شوند و نیز قدرت توزیع تنش در سطح ساختار خود را بالا ببرند و در این حالت است که تئوری شکاف نمود می یابد.

تئوری شکاف در هنر وو وی کونگ فو به دو حالت می تواند اجرا شود.

- حالت نخست که در سطح مبتدی آموزش داده می شود بدین نحو است که هنرجویان فرا می گیرند تا با ایجاد زاویه ی مناسب (در اینجا دست ها مد نظر هستند) و با حفظ خط میانی و مرکزی بدن و همچنین بدون چرخش تنه، نیرویی را که از طرف حریف مهاجم وارد می آید به محدوده ی خارج از بدن خود منحرف نمایند (عمل در برابر عمل حریف). برای مثال در حرکت تان سائو حالت و زاویه قرارگیری دست به گونه ای است که ضربه مشت را از خط مرکزی بدن به خارج بدن منحرف می نماید.

- در حالت دوم تئوری شکاف که پس از طی مراحل ابتدایی آغاز می شود هنرجو می آموزد تا علاوه بر حفظ حالات عنوان شده در بالا این روش را در تمام ضربات و تکنیک های خود پیاده نماید و توام با ایجاد انحراف در ضربات حریف مهاجم ضربات خود را نیز بر بدن وی فائق آورد. یعنی اینکه حرکات شکافنده در ادامه به ضربه ختم می شود.

 به عنوان مثال: ضربه مشتی که در مقابل مشت حریف و از خط مرکزی بدن زده می شود علاوه بر اینکه جهت مشت او را  منحرف می نماید بعنوان ضربه نیز بر بدن وی (حریف) فرود می آید. بنابراین حرکت شکافنده به ضربه ختم می گردد و این به مثابه ی قایق موتوری است که بخاطر طراحی سه گوش در قسمت جلویی خود جریان آب را می شکافد و به پیش می رود.

بنابراین در این تئوری با صرف نیرو ضربه حریف به خارج از محدوده بدن منحرف نمی شود بلکه اجرای اصول هندسی در نوع حرکت سبب می گردد تا ضربه وارده با صرف کمترین انرژی از محدوده بدن دور شود.

 در برخی سیستم های رزمی با توسل به زور جهت ضربه ی حریف منحرف می گردد که ضعف این روش این است که:

- خط وسط و مرکزی بدن در معرض خطر قرار می گیرد

- منحرف کردن ضربه ی مهاجمی که دارای قدرت بدنی بالاتر است به سختی صورت خواهد گرفت که این خود می تواند یک ضعف محسوب شود.

در صورتی که هنر وو وی کونگ فو تاکید دارد که  اجرای تئوری شکاف مستلزم حفظ و پوشش خط مرکزی و وسطی بدن می باشد و در صورت قوی تر بودن حریف نیز این تئوری با تعویض دست ها و یا ایجاد انحراف در مسیر ضربه (به سمت پایین یا بالا) مانند ابتدای فرم بیوجی، قابل اجراست.

در این راستا هر اندازه تجربه و مهارت هنرجو در زمینه ی اجرای فنون افزون تر شود حالت تهاجمی ضربات بیشتر خواهد شد و در نتیجه این تئوری به شکل کاملتر و واضح تر اجرا خواهدگردید.

پیروی از اصول تئوری شکاف کمک خواهد کرد تا بدن هنرجو از تفکرات و اندیشه های تدافعی فاصله گرفته و تحولی در کارآمد بودن فنون وی ایجاد شود و تاثیر نیروهای عضلانی و نحوه ی انتقال آن توسط تاندون هاي عضله به هدف مورد نظر متفاوت و کارآمدگردد.

بر مبنای تئوری شکاف هنرجوی وو وی کونگ فو علاوه بر اینکه در وهله ی اول نحوه ی منحرف کردن نیروی حریف را می آموزد، در وهله ی دوم روش باز کردن سد دفاعی و گارد او را نیز فرا می گیرد. یعنی اینکه یا در برابر حمله حریف از ضربات شکافنده استفاده می کند و یا در هنگام شروع حملات خود این تئوری را بکار می گیرد.

فلسفه یین و یانگ

از دیدگاه چینیان باستان، در همه پدیده‌ها و اشیاء غیر ایستا در جهان هستی، دو اصل متضاد ولی مکمل با نام یین- یانگ وجود دارد. یین و یانگ تمام اشکال و خصوصیت‌های موجود در جهان هستی را شامل هستند. این دو اصل ممکن است پدیده‌های جداگانه با سرشت‌های متفاوت بوده و یا جنبه‌های متفاوت و مخالف و مکمل درون یک پدیده باشند. البته این بدان معنا نیست که یانگ خوب و یین بد است بلکه یین و یانگ مانند شب و روز یا زمستان و تابستان بخشی از چرخه هستی هستند. وقتی تعادل و احساس خوبی به وجود می‌آید که تعادل بین یین و یانگ برقرار باشد.

 تئوری یین-یانگ پایه و اساس فلسفه تائوست و اصول طب سنتی چین نیز بر این پایه استوار است. طبق این فلسفه جهان در آغاز نیز با یین- یانگ شروع شده است. در تائو ت چینگ نیز َآمده:

" آفریدگار یک را تولید می کند و یک به نوبه خود دو را و این دو همان یین و یانگ هستند، که نخستین نیروی های جهان محسوب شده و کل خلقت از تقابل و حرکت این دو نیرو زاییده می شود" و جان هر چیزی که در این جهان موجود است، فارغ از اینکه وجود خارجی داشته باشد یا نداشته باشد یا یین غالب و یا یانگ غالب دارد ، و هر چیز نیز نسبیتی از یین ویانگ را در خود دارد و این دو دائما در حال تغییر و تبدیل به یکدیگرند. نقطه‌های متضادی که داخل شکل یین و یانگ دیده می‌شود به این مفهوم است که یین وقتی به حداکثر خودش برسد، و می خواهد تمام شود در درونش یانگ را دارد و وقتی هم که یین می خواهد به حداکثر خود برسد در درونش یین را دارد. یعنی وقتی یکی تمام می‌شود، دیگری در درونش رشد می‌کند و این چرخه ادامه پیدا می‌کند. در تعریفی دیگر" یین و یانگ به ترتیب نام اصل‌ها یا نیروهای مکمل مادینه و نرینه ی جهان است که همه ی وجوه زندگی را در بر می‌گیرد". یین در لغت به معنای سمت سایه گرفته ی تپه و یانگ سمت آفتاب ‌رو است. هیچ چیزی کاملاً یین یا کاملاً یانگ نیست. مثلاً آب سرد در مقابل آب جوش یین ولی در مقابل یخ یانگ است. یین و یانگ کاملاً به هم وابسته اند و هیچ کدام بدون دیگری نمی‌توانند وجود داشته باشند. نور بدون تاریکی معنی ندارد. یین و یانگ می‌توانند خودشان تقسیم شوند به یین و یانگ: مثلاً گرم در برابر سرد یانگ است ولی گرم خود تقسیم می‌شود به داغ (یانگ) و ولرم (یین)، سرد نیز خود تقسیم می‌شود به خنک (یانگ) و بسیار سرد (یین). در حکمت چین باستان " یین و یانگ " نشانه تعادل در جهان و هستی به حساب می‌آید و ریزترین عنصر مثلا یک دانه شن تا کل جهان باید یین و یانگ مساوی داشته باشند وگرنه همه چیز به هم می‌ریزد. به عنوان مثال: وقتی یین زمین زیاد می شود و یانگ کم ،امکان زلزله و بی آبی و... وجود دارد. برعکس اگر یانگ زمین زیاد شود امکان گرما و خشکسالی و بی‌کاری و تنبلی و مصرف بیش از حد هست. وقتی طبیعت چهار فصل در گردش باشد و گیاهان و حیوانات به شکل معمول رشد کنند و آدم‌ها به اندازه معمول خسته یا شاد باشند یین و یانگ مساوی شده است. یین و یانگ می‌توانند تغییر شکل داده و تحت شرایط خاصی به یکدیگر تبدیل شوند. برای نمونه، بر اساس زمان معمول از ابتدای نیمه شب (ساعت صفر) تا ساعت ۱۲ ظهر ، روز (یانگ) و از ساعت ۱۲ تا ۲۴ شب (یین) است. اما از ساعت صفر تا ۶ صبح که صبح خیلی زود است از نظر تئوری یانگ است. اما همه می‌دانیم که در این ساعات روشنایی وجود ندارد. بلکه تاریکی حکم فرماست.که اندک اندک جای خود را به روشنایی می‌دهد. پس در عمل این ساعات یین است که به آن می‌گوییم یین در یانگ. و از ساعت ۱۲ تا ۱۸ که روشنایی حاکم است یانگ در یین است. و علت اینکه یک نقطه سیاه در بخش یانگ و یک نقطه سفید در یین است به همین موضوع مربوط می‌شود.

نقش فلسفه یین و یانگ در هنر وو وی کونگ فو

تفاسیر فوق کمک می کند تا با آگاهی بیشتری به نقش و اهمیت فلسفه یین و یانگ در هنر رزمی وو وی کونگ فو پرداخته شود و جایگاه برجسته ی این مقوله هر چه واضح تر و روشن تر بیان گردد.

قابل ذکر است که فلسفه عنوان شده با دیدگاه و نگرش متفاوتی در سیستم های رزمی پیاده می شود که مختصر توضیحی در این رابطه ارائه می گردد.

1. روش یین (Yin)

2. روش یانگ (Yang)  

حالت نخست که معمولا در خط مشی روش های دفاع شخصی و تدافعی نمود می یابد بدین نحو است که ابتدا به حریف اجازه حمله و تهاجم (عمل-یانگ) داده می شود و پس از اینکه مهاجم ضربه ی خود را اجرا نمود در مقابل تکنیک دفاعی انجام شده (عکسل العمل- یین) و در ادامه تکنیک حمله ای (یانگ) پیاده می گردد.

" البته باید خاطر نشان کرد که یین نماد دفاع و یانگ نماد حمله نیست بلکه دفاع یا حمله می توانند در زیرمجموعه یین و یانگ قرار گیرند اما مظهر و سمبل یین یا یانگ محسوب نمی شوند"

عیب استفاده  از تفکر یین در سیستم های رزمی این است که:

- وقتی افراد کم تجربه تر در مقابل افراد ماهر قرار گیرند احتمال اینکه دفاعشان در هم شکسته شود وجود دارد.

- با سیستم دفاع- حمله هنرجو همیشه یک قدم و یا بیشتر نسبت به حریف مهاجم عقب تر است زیرا که فرد حمله کننده پیش تر برای چگونگی حمله خود و نوع ضربه ای که می خواهد اجرا کند برنامه ریزی کرده در صورتی که فرد مدافع منتظر است تا نوع و چگونگی حمله را ببیند و سپس برای مقابله برنامه ریزی نماید.

- در این شیوه آموزشی هنرجو تنها در انتظار حمله حریف مهاجم می ماند تا عکس العملی را بروز دهد و این خود سبب می گردد تا شخص همیشه در حالت تدافعی باقی بماند و روحیه ی جنگجویی و تهاجمی وی به آهستگی و با روند کندی رشد کرده و پرورش یابد.

حالت دوم فلسفه فوق که به روش یانگ مشهور است و در سیستم های تهاجمی آموزش داده می شود، هنرجو پس از سپری کردن مراحل مقدماتی فرا می گیرد تا در برابر حمله حریف (یانگ) به جای دفاع (یین) روش حمله (یانگ) را انتخاب نماید و یا اینکه در مواقع احساس خطر پیش از اینکه حریف مهاجم بخواهد حمله ای را شروع نماید حمله خود را آغاز کرده و اجازه کوچکترین حرکتی را به او ندهد که این خود سبب می گردد که جسارت، روحیه ی جنگجویی و اعتماد به نفس هنرجو به شکل بهتر و هوشمندانه تری رشد یابد.

البته باید این مورد را نیز عنوان داشت که یانگ-یین و یین-یانگ در حال تبدیل شدن به هم هستند و اشاره به اینکه یانگ مساوی با  حمله و یین مساوی با دفاع می باشد تنها در جهت متمایز نمودن سیستم های تهاجمی از سیستم های تدافعی است.

در ادامه باید اشاره داشت که هنر وو وی کونگ فو در نحوه ی تاثیر گذاری بر اندیشه و خط فکری هنرجویان خود فراتر رفته و به جای دفاع (یین) لفظ تغییر شکل حرکت را برای فنون خود مطرح می نماید. بدین نحو که در این سیستم دفاع معنا ندارد و هر آنچه هست چیزی جز تغییر شکل و تغییر از حالتی به حالت دیگر نیست. بنابراین فنونی هم که به ظاهر شکل تدافعی دارند به واقع دفاع نیستند بلکه تغییر شکل و تغییر حالتی اند در راستای حمله؛ حال چه با روش شکاف (حمله-عمل-یانگ ؛ حرکت شکافنده ماهیت یانگ دارد) و چه با روش یین-یانگ. مثال عینی برای این تفسیر عنصر آب می باشد. وقتی آب در مسیر رودخانه جریان می یابد در برابر سنگ ها و سایر اجسامی که در برابرش قرار گرفته اند به مقابله نمی پردازد بلکه برای ادامه مسیر در برابر آنها با انعطافی خاص شکل می گیرد و این خود سبب می شود تا حرکت در همه حال وجود داشته باشد. 

 در ادامه مبحث به رابطه تئوری شکاف و فلسفه یین و یانگ پرداخته خواهد شد.

ارتباط تئوری شکاف با فلسفه یین و یانگ

در مبحث تئوری شکاف بیان شد که اگر از جانب حریف مهاجم ضربه ای اجرا شود می توان با اعمال زاویه مناسب جهت ضربات را منحرف کرد و یا اینکه بر مبنای این تئوری گارد حریف را شکافته و در محدوده ی دفاعی وی نفوذ نمود. حال اگر در هنگام استفاده از تئوری شکاف حریف نیز روشی را انتخاب کند که نیاز باشد شگرد دیگری را برای اجرای تاکتیکمان انتخاب نماییم (برای مثال زمانی که حریف در برابر ضربه مشت مقاومت نشان می دهد و سد دفاعی ایجاد می کند، حرکت مشت به بونگ یا تان سائو بدل می گردد تا راه را برای مشت باز کند) وارد مبحث یین و یانگ می شویم. بدین صورت که حرکت شکافنده که شکل یانگ دارد به یین تغییر حالت می دهد تا راه برای حرکت بعدی که دوباره یانگ است میسر شود. به تعبیری دیگر در سیستم وو وی کونگ فو دو روش کلیدی برای غلبه بر حرکات و ضربات حریف انتخاب می شود. یک: تئوری شکاف. دو: تئوری یین- یانگ.

 البته باید خاطر نشان کرد که تئوری یین و یانگ درمورد حرکات جفتی و دوتایی که برای اجرای آنها نیاز به همکاری آنی و بدون وقفه می باشد (بعنوان مثال: تان سائو و کوئن- چونگ سائو و کوئن ؛ تان دا، پاک دا...) نمود واضح تری دارد اما با یک دست و همچنین با پاها (تبدیل یاپ گرگ به جینگ گرگ ) نیز قابل اجراست و نکته ای که بسیار حائز اهمیت می باشد این است که در اجرای روش فوق باید تنه چرخش بگیرد زیرا که این تئوری با چرخش معنا می یابد.

درسبک وو وی کونگ فو؛ فرم سیونیم تائو که بعنوان اولین فرم  و در جایگاه پایه و اساس یادگیری این هنر مطرح می باشد استفاده از تئوری شکاف و در فرم چام کیو (دومین فرم) تئوری یین- یانگ و در سومین فرم با نام بیوجی بار دیگر حرکات شکاف البته به شکلی متفاوت از فرم نخست و در ادامه در فرم آدمک چوبی هر دو تئوری آموزش داده می شوند. البته باید خاطر نشان کرد که در فرم سیونیم نیز تئوری یین و یانگ وجود دارد اما تاکید این فرم بیشتر روی حرکات شکافنده است.

 همان طور که در مبحث یین و یانگ مطرح شد هیچ چیزی یانگ یا یین کامل نیست بلکه این دو هر لحظه جای خود را به هم می سپارند و حرکات حمله هم که ظاهرا یانگ نامیده می شوند در ماهیت خود یین را هم دارند. قابل ذکر است که حرکات در فرم های هنر وو وی کونگ فو یا جفت یین (کوان سائو) و یا یین- یانگ (گان دآ) می باشند و تفکیک اینکه بدن به چه صورت این موارد را از هم تمیز دهد نیاز به تمرین و ممارست و آگاهی دارد که این هنر موارد مطرح شده را به صورت کاملا هوشمندانه و مبتنی بر اندیشه علمی به هنرجویان خود انتقال می دهد.

 در انتها باید اشاره کرد که  لوگوی سبک وو وی کونگ فو براساس این دو فلسفه طراحی شده است.

(سی فو شایان فر)